Μεγάλος αριθμός σημαντικών κτιρίων χτισμένων από το 1950 ώς το 1980 είναι ένα λιγότερο γνωστό κεφάλαιο της ιστορίας της πόλης. Η Αθήνα που χτίστηκε μετά τον πόλεμο, η Αθήνα της 30ετίας 1950-1980, τόσο μακρινής αλλά και τόσο νωπής, ιστορικά, μας καλεί να την δούμε εκ νέου. Μία επιστολή από τον αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκό Νίκο Βαλσαμάκη, από το γραφείο του στην οδό Πλουτάρχου, μου κινητοποίησε το ενδιαφέρον. Δύο φωτογραφίες έπεσαν από τον φάκελο. Συνόδευαν την επιστολή. Ηταν φωτογραφίες από την οδό Σεμιτέλου (κοντά στην πλ. Μαβίλη) τραβηγμένες όταν η περίφημη πολυκατοικία, στον αριθμό 5 του δρόμου, χτιζόταν. Το πρώτο έργο του νεαρού αρχιτέκτονα. Εξήντα και πλέον χρόνια μετά, ο Νίκος Βαλσαμάκης ανατροφοδοτεί το κανάλι και με δύο φωτογραφίες στρέφει το βλέμμα στη δική του γενιά.
Πολλοί είναι ακόμη ενεργοί. Γεννημένοι στις δεκαετίες του ’20 και του ’30 και του ’40, ανήκουν στις δυναμικές εκείνες γενιές που μας κληροδότησαν πολλά μοντέρνα κτίρια που έχουν γίνει ήδη κλασικά. Η απόσταση του χρόνου μας επιτρέπει μέσα από τους κύκλους αλλαγών της πόλης να σταθούμε με κριτική ματιά αναθεώρησης και επανεκτίμησης. Οχι ότι τα κτίρια αυτά, με υπογραφή, στερούνταν εκτίμησης, αλλά οι μεταβολές που σημειώθηκαν στην όψη και τη λειτουργία της Αθήνας, σε συνδυασμό με την ενηλικίωση νέων Αθηναίων που δεν έχουν βιωματική σχέση με αυτήν την παραγωγή, δημιουργούν ένα άλλο κλίμα.
Αυτό το κλίμα εμπεριέχει την πατίνα του χρόνου πάνω σε κτίρια που κάποτε ετέθησαν στην πρωτοπορία. Διάσπαρτα στην Αθήνα, στο κέντρο, σε συνοικίες και προάστια, τα κτίρια των μοντερνιστών του ’50, του ’60 και του ’70 είναι ένα ανοικτό βιβλίο προς μελέτη. Σκέφτομαι τις αστικές πολυκατοικίες εκείνης της εποχής, πολλές από τις οποίες αντιμετωπίζονται ως τεμάχια ιδιοκτησίας και όχι ως αρχιτεκτονικά σύνολα. Οι αστικές κατοικίες του Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα, του Νίκου Βαλσαμάκη, του Παναγιώτη Μιχελή, του Εμμανουήλ Βουρέκα, του Δημήτρη Παπαζήση, του Κωνσταντίνου Καψαμπέλη, του Σπύρου Στάικου, του Κλέωνα Κραντονέλλη, του Βασίλη Γεωργιάδη, του Περικλή Σακελλάριου, του Ανδρέα Συμεών, του Διονύση Ζήβα, του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη και τόσων ακόμη είναι εθνικό κεφάλαιο.
Μαζί με όλα τα δημόσια κτίρια, τα ξενοδοχεία, τις τράπεζες, και άλλων αρχιτεκτόνων, όπως, π.χ., του Αρη Κωνσταντινίδη, του Ιωάννη Βικέλα, του Κώστα Σταμάτη, συγκροτούν μία ιδιαίτερα θετική αποτίμηση της αρχιτεκτονικής παραγωγής μιας μακράς περιόδου που η κοινή γνώμη έχει ταυτίσει με την καταστροφή της Αθήνας.
Οι ποιότητες και οι διαβαθμίσεις είναι αναγκαίες, όπως και η δυνατότητα προστασίας και ανάδειξης αυτών των κτιρίων που μπορούν να συμβάλουν στην προβολή και την ανάπτυξη θετικής εικόνας για την Αθήνα, στην αρχιτεκτονική παιδεία και στην καλλιέργεια μιας πιο σύνθετης ματιάς απέναντι στη μακρά περίοδο ανάπτυξης της χώρας μετά τον πόλεμο.
Παραδείγματα
Η κακοποίηση πολλών από αυτά τα κτίρια, ιδίως όσων έχουν πολλαπλές ιδιοκτησίες, οδηγεί στην απαξίωσή τους εκ μέρους μεγάλης μερίδας της κοινής γνώμης. Παραδείγματα αυτής της κακοποίησης είναι το κτίριο γραφείων του Νίκου Βαλσαμάκη στην πλατεία Καπνικαρέας (η πρώτη πρόσοψη από υαλοπέτασμα), το κτίριο γραφείων του Ιωάννη Βικέλα στο Σύνταγμα, γωνία με τη Σταδίου, και η πολυκατοικία του Τάκη Ζενέτου στην οδό Αμαλίας. Θα μπορούσε κανείς να αθροίσει δεκάδες κακοποιημένα κτίρια κορυφαίων αρχιτεκτόνων της περιόδου, έλλειμμα αισθητικό και λειτουργικό και τροχοπέδη για τη σύνθεση μιας δυναμικής, βαθιάς και πάλλουσας ταυτότητας της πόλης.
Είναι ευτύχημα ότι μετά την αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου, η Αθήνα θα κληθεί να αγαπήσει και την 30ετία 1950-1980.
Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ
Πηγή: Η Καθημερινή