Η φετινή 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας ίσως αποτελεί την πιο ανατρεπτική Μπιενάλε της ιστορίας του θεσμού χάρη στον 70χρονο Ολλανδό αρχιτέκτονα, και γενικό επιμελητή της έκθεσης, Ρεμ Κούλχαας, που συνεχώς μας εκπλήσσει με την ικανότητά του να βλέπει πέρα από τα στενά αρχιτεκτονικά όρια, ήδη από την εποχή των εμβληματικών του βιβλίων «Delirious New York» και «S, M, L, XL». Η κεντρική ιδέα της Μπιενάλε περνάει από το «μια αρχιτεκτονική που δεν έχει να κάνει καθόλου με το design» και φτάνει στην προβολή της «αρχιτεκτονικής χωρίς αρχιτέκτονες».
Μπαίνοντας στο κεντρικό περίπτερο της φετινής έκθεσης, που όπως πάντα βρίσκεται στους δροσερούς Κήπους της Βενετίας, το βλέμμα σου στρέφεται προς τον περίτεχνο θόλο του Galileo Chini που ολοκληρώθηκε το 1909, ένα στοιχείο οροφής με επίχρυσες διακοσμήσεις και εξαιρετικές τοιχογραφίες, το οποίο έρχεται σε απόλυτη αντιπαράθεση με το κεντρικό πρώτο έκθεμα που αναρτάται ακριβώς από κάτω, μια σύγχρονη τυπική ψευδοροφή γραφείων με τον μηχανολογικό της εξοπλισμό εκτεθειμένο στα μάτια του κοινού. Αυτή η εντυπωσιακή, προκλητική εικόνα αντιπροσωπεύει τον πυρήνα της θεματικής της έκθεσης: η οροφή, ένα από τα βασικά συνθετικά εργαλεία του αρχιτέκτονα, έχει υποβιβαστεί σ’ ένα παχύ στρώμα αγωγών και μηχανημάτων, έχει χάσει την εννοιολογική αίγλη και την απόκοσμη αισθητική της, και έχει μεταμορφωθεί σ’ ένα επαναλαμβανόμενα μονότονο αρχιτεκτονικό στοιχείο, το οποίο αδυνατεί να ελέγξει ο σύγχρονος αρχιτέκτονας.
Οι επιμελητές κάνουν μια ενδελεχή έρευνα πάνω σε 15 «ουσιώδη» αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα οποία και διασκορπίζουν σε ισάριθμα δωμάτια, μελετώντας την ιστορική τους διαδρομή, αποτυπώνοντας και αναλύοντας τα «συστατικά» τους, εστιάζοντας στη δύναμη της λεπτομέρειας και τελικά αποκαλύπτοντας τα μικρά αυτά αφηγήματα που συνθέτουν ολόκληρο το αρχιτεκτονικό έργο: τοίχος, παράθυρο, πόρτα, μπαλκόνι, δάπεδο, σκάλα, ράμπα, οροφή, διάδρομος, κυλιόμενη, ανελκυστήρας, τουαλέτα, τζάκι, επένδυση όψης και στέγη. Η είσοδος στην έκθεση με τον τίτλο «Elements of Architecture» συνοψίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την προβληματική που θέτει ο Ρεμ Κούλχαας, σε συνεργασία με ομάδα φοιτητών του Χάρβαρντ, ως προς την υποχρέωση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την τεχνολογία, να ξανασκεφτεί τα «ουσιώδη» μέσα από τα αρχετυπικά στοιχεία που συνθέτουν τα κτίρια και τελικά να συμβάλει στον «εκσυγχρονισμό του πυρήνα της αρχιτεκτονικής και της ίδιας της αρχιτεκτονικής σκέψης».
Mε θαλασσινή αύρα
Το ελληνικό περίπτερο στη φετινή 14η Μπιενάλε πλημμύρισε από κόσμο στα δικά του εγκαίνια, την Παρασκευή 6 Ιουνίου, μία ημέρα νωρίτερα από το επίσημο άνοιγμα της έκθεσης, απαντώντας με θαλασσινή αύρα και καλοκαιρινή διάθεση στο ερώτημα που έθεσε ο Κούλχαας ως προς την αφομοίωση της νεωτερικότητας τα τελευταία 100 χρόνια.
Στα συν, η παρουσία της υπουργού Τουρισμού Ολγας Κεφαλογιάννη, η οποία και προλόγισε την εκδήλωση, τονίζοντας τη σημασία της συμπόρευσης της αρχιτεκτονικής με τον τουρισμό μέσω της αναβάθμισης της αξίας της ίδιας της αρχιτεκτονικής ως μέρους της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Με τον γενικό τίτλο «Tourism Landscapes: Remaking Greece/Τοπία τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα», η ελληνική συμμετοχή, επίκαιρη εξαιτίας του νομοσχεδίου για την «Οριοθέτηση, διαχείριση και προστασία αιγιαλού και παραλίας», φωτεινή και δυναμική χάρη στα αξιόλογα νέα έργα 15 αρχιτεκτονικών ομάδων και προσεκτικά επιμελημένη από τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών, Γιάννη Αίσωπο, και τους συμβούλους καθηγητές Ηλία Ζέγγελη, Λόη Παπαδόπουλο και Γιώργο Πανέτσο, εστιάζει στα τοπία τουρισμού ως όχημα εκμοντερνισμού της χώρας. Προβληματίζεται για το μέλλον της τουριστικής ανάπτυξης και αναζητεί μια νέα ταυτότητα, που απομακρύνεται από την πολυτέλεια και τη φαντασμαγορία. Ταυτόχρονα επενδύει στο ίδιο το «προϊόν», δηλαδή στο τοπίο, ενισχύει τη σημασία του αληθινού «τόπου» και τελικά κατευθύνεται προς μια πιο ήπια αρχιτεκτονική πρόταση με θετικό περιβαλλοντικό πρόσημο.
Ξεχωρίζουν
Μερικά από τα έργα που ξεχωρίζουν ανταποκρίνονται απόλυτα στην αλλαγή του τρόπου προσέγγισης της «τουριστικής εγκατάστασης». Οι Tense Architecture Network μας ξεναγούν σε μία από τις πιο υλοποιήσιμες προτάσεις: μια τολμηρή χειρονομία σύνθεσης ενός επιμήκους ξενοδοχείου, μια τεθλασμένη μονοκονδυλιά που ακολουθεί την καμπύλη του εδάφους και αναδύεται ως ένα κτίριο-ξερολιθιά, που εντάσσεται απόλυτα στο τοπίο. Η Χριστίνα Λουκοπούλου, η Ηρώ Μπερτάκη και ο Κωστής Πανηγύρης επανακαθορίζουν το ζήτημα της θέας, σχεδιάζοντας ένα ξενοδοχείο που ξεπροβάλλει σαν μια υπερμεγέθης επίπεδη διάτρητη πλάκα και ανοίγεται όχι προς τη θάλασσα αυτή τη φορά αλλά προς τον «ουρανό». Οι Buerger Katsota architects αναλύουν το ξενοδοχειακό απόθεμα της Μυκόνου, θέτουν έναν οικολογικό προβληματισμό και «αντικαθιστούν» την οριζόντια ανάπτυξη του νησιού με μια καθ’ ύψος ουτοπική και πρωτότυπη πρόταση: ένα ξενοδοχείο 84 επιπέδων που αναδύεται μέσα από τη θάλασσα. Μακριά από την ακτή τοποθετεί την πρότασή του και ο Ζήσης Κοτιώνης, δημιουργώντας μια κινητή-πλωτή ξενοδοχειακή μονάδα με τη μορφή μιας υπερμεγέθους τυπικής πορτοκαλί σημαδούρας εν είδει αμφίβιας κατοικίας με ελαχιστοποιημένο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Τέλος, η πρόταση των Αλεξάνδρα Βούγια, Θεοδόση και Πλάτωνα Ησαΐα, είναι ίσως η μόνη που προβληματίζεται για τα κοινωνικά και πολιτικά όρια που οφείλει ο αρχιτέκτονας να θέσει απέναντι στην αμείλικτη εκμετάλλευση και ιδιωτικοποίηση που επιβάλλει η σύγχρονη οικονομία μέσω ενός παραλιακού τοπίου υπαίθριας και ελεύθερης κατοίκησης.
Σε ό,τι αφορά το περίπτερο της έκθεσης, συντίθεται από φωτογραφίες που ξετυλίγονται περιμετρικά και φυλλομετρούν την ιστορία των ξενοδοχειακών συγκροτημάτων και των ελληνικών ακτών των τελευταίων 100 χρόνων, από τα Ξενία του Κωνσταντινίδη μέχρι το Grace της Σαντορίνης των Divercity και Μέμου Φιλιππίδη, με ενδιάμεσο σταθμό τοπία των φωτογράφων Γιώργη Γερόλυμπου και Πάνου Κοκκινιά. Στο κέντρο, μια σειρά από βάθρα διαμορφώνουν «νησίδες», πάνω στις οποίες τοποθετούνται οι νέες προτάσεις των 15 αρχιτεκτονικών γραφείων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η ελληνική συμμετοχή μπορεί να μην κέρδισε κάποια διάκριση, είναι όμως προσεγμένη, λιτά σχεδιασμένη και αγγίζει επί της ουσίας ένα ζήτημα, αυτό του τουρισμού, το οποίο επανέρχεται διαρκώς ως θέμα συζήτησης για την ανάπτυξη της οικονομίας.
Διακρίσεις
Το Χρυσό Λιοντάρι πάντως κατέκτησε το περίπτερο της Κορέας, ενώ το Ασημένιο η Χιλή. Διακρίσεις πήραν η Γαλλία –ένα από τα πιο δημιουργικά περίπτερα με επίκεντρο την ταινία του Τατί «Ο θείος μου»– , ο Καναδάς και η Ρωσία.
Της ΤΖΙΝΑΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ
Πηγή: Η Καθημερινή